Eklem kireçlenmesi, halk arasında yaygın olarak kullanılan bir terimdir. Bilimsel adı ise osteoartrit'tir. Bu hastalık, eklem kıkırdak yapısının incelmesi, bozulması, aşınması ve kıkırdak kaybına neden olan bir tür eklem rahatsızlığıdır. Ayrıca, eklem kıkırdağının altında bulunan kemik dokusunda da değişiklikler meydana gelir ve bu değişiklikler sonucunda kemikte büyüme veya eklem kenarlarında çıkıntılar oluşur. Sonuç olarak, eklem kireçlenmesi eklemlerin doğal yapısını bozarak eklemlerin hareketlerinde kısıtlanma ve ağrıya sebep olur. Eklem kireçlenmesi en sık rastlanan eklem rahatsızlığıdır ve genellikle yavaş ilerler. Bazı durumlarda eklemin belirli bir bölgesini etkileyebildiği gibi, bazen de eklemde yaygın ve şiddetli değişiklikler oluşturabilmektedir.

Eklem kireçlenmesi, eklemde meydana gelen kıkırdak kaybı veya hasarının bir sonucudur ve eklemde ağrıya neden olur. Normal işlevini sürdüren eklemlerde, eklem içinde yer alan her bir kemik parçasının ucunda kemiği kavrayan ve üstünü örten kıkırdak adı verilen bir doku bulunur. Kıkırdak, eklemin yaptığı hareketin daha rahat gerçekleştirilmesi için yumuşak ve kaygan bir yüzey sağlar. Bu yüzey, kemiklerin birbirine temasını engelleyerek, kemikler arasında bir yastık görevi görür. Kıkırdağın zarar görme süreci zaman içinde ve yavaş yavaş gerçekleşir.

Kıkırdak yapısı, bireyin yaşının ilerlemesiyle değişmeye başlar ve yaşla birlikte kıkırdak da yaşlanır. Aşırı ve kötü kullanım veya hastalık bulunan eklemlerde kıkırdak daha kolay zarar görür. Bu kıkırdak sorununun oluşma süreci kişiden kişiye farklılık gösterir. Ailesinde kireçlenme öyküsü bulunan veya daha önce eklem ameliyatı geçirmiş, eklemde yaralanma bulunan bireylerde kireçlenme daha kısa sürede ve kolay gelişir. Zamanla, eklemin uç kısmında bulunan zar, kıkırdak hasarına bağlı olarak iltihaplanır. Bu iltihaplanma sonucunda kıkırdak daha fazla hasar alır ve eklemde şişlik meydana gelir. Kıkırdak aşındıkça ve yok oldukça, alttaki kemik ortaya çıkar ve eklem doğal şeklini kaybedebilir. Kemiklerin uçları kalınlaşmaya başlar ve eklemde yer alan yumuşak dokuların kemikle bağlandığı noktalar (kemik sürtünmeleri) oluşur.

Kıkırdak hasarıyla birlikte, eklemde yer alan eklem zarlarından salgılanan sıvı normal özelliğini kaybeder ve bu nedenle eklem hasarı ilerler. Eklemde bulunan zarların salgıladığı eklem sıvısı, eklemde şok emici veya kaydırıcı olarak görev alır ve eklemin doğru şekilde çalışması için çok önemlidir. Eklem sıvısı genellikle hiyalüronan adı verilen bir maddeden oluşur. Eklem kireçlenmelerinde hiyalüronan yeteri oranda bulunmayabilir ve niteliği bozulmuş olabilir. Bu değişiklikler, eklemde yer alan kıkırdak yıkımının ve belirtilerinin nedenlerinden biri olabilir.

Kireçlenme, kemiklerde meydana gelen yıpranmaya (dejenerasyon) başladığı ilk aşamada eklemlerde gözle görülür şişlik ve sıcaklık artışı olur. İleri evrede ise kaslarda ve eklem bölgesi çevresinde yer alan bağlarda spazm ve kontraktür adı verilen hareket zorluğu durumu ortaya çıkar. Oluşan bu sertlik, önce ilk adım sertliği olarak adlandırılan, sabahları yataktan kalkma ve ilk adımı atma arasındaki evrede görülür. Hasta yürüdükçe ve hareket ettikçe spazm ve ağrı azalır. Hareket azlığı, eklemde oluşan şekil bozukluğu, ellerde ya da parmak kenarlarında oluşan şekil bozukluğu, şişme, dengesiz yürüme, sırtta eğrilme, dizde eğrilmeler ve topallama durumu ortaya çıkar. Bu durumdaki hastalara genel olarak çarpma, travma ve düşmeye karşı korunmaları önerilir. Ayrıca belli zaman aralıklarıyla hastanın eklemini dinlendirmesi gerekmektedir.

Eklem kireçlenmesi genellikle eklemlerin aşırı kullanımı veya uzun süre hareketsiz kalınması sonrasında ağrı ile kendini gösterir. Hastalar, eklemlerini hareket ettirmekte zorlandıklarını ifade ederler. Ağrının oluştuğu eklemin hareket ettirilmemesi veya egzersiz yapılmaması durumunda, eklemi çevreleyen kaslar zayıflar ve küçülür. Zayıflayan kaslar eklemleri destekleyemez ve bu durum, eklem hareketi sonucunda daha fazla ağrıya neden olur.

Eklem kireçlenmesinin iki şekli vardır: belirgin bir sebebin tespit edilemediği birincil (primer) eklem kireçlenmesi ve hastalığa sebep olan belirgin bir nedenin olduğu ikincil (sekonder) eklem kireçlenmesi. Genellikle el parmak eklemleri, diz eklemi, kalça eklemi, ayak başparmağı eklemi ve omurga gibi bölgelerde görülmektedir. Eklem kireçlenmesi vücuttaki tüm eklemlerde görülebilir; ayak bileği, dirsek ve omuz eklemlerinde de rastlanabilir.

Hastalığın ilk dönemlerinde ağrı genellikle hareket esnasında veya aynı günün farklı saatlerinde görülür. Uzun süre dinlenme sonrasında veya oturur vaziyetten harekete geçince, hareketlerde kısa süreli bir zorlanma olabilir. Bu durum, hareket etmeye devam edildikçe dakikalar sonra düzelir. Eklem kıkırdağında meydana gelen bozukluklar ve aşınma ilerledikçe, istirahat esnasında da ağrı görülebilir ve bu hareketler günlük yaşamı aksatacak düzeyde kısıtlanabilir. Eklem kireçlenmesi olan ekleme yakın kaslarda genellikle zayıflama ve güçsüzlük hali dikkat çeker. Bazen kaslarda kramp oluşumu da görülebilir.